Moje prawa
Poniżej przedastawiono podstawowe informacje na temat uprawnień obywatela w stosunku do organów administracji. Głównym aktem prawnym, regulującym sposób załatwiania spraw przez urzędy administracji publicznej jest ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 1960 r. Nr 30, poz. 168). Do niej należy sięgnąć, aby pogłębić swoją wiedzę o zagadnieniach przedstawionych w niniejszym artykule.
Prawo do uzyskiwania informacji
podstawa prawna: art. 9 Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej KPA).
Obywatel ma prawo wymagać, aby urzędnik szczegółowo i wyczerpująco informował go o wszystkich okolicznościach, mogących mieć wpływ na ustalenie jego praw i obowiązków. Zadaniem organu administracji jest dbanie, aby zainteresowana osoba nie poniosła szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu pracownicy urzędu zobowiązani są udzielać klientom wszystkich niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.
Prawo do udziału w postępowaniu
podstawa prawna: art. 10 KPA
Obywatel ma prawo uczestniczenia w postępowaniu , które dotyczy jego praw i obowiązków, w szczególności przez wypowiadanie się co do zgromadzonych w sprawie dowodów oraz zgłoszonych żądań, jeszcze przed wydaniem decyzji. Pozbawienie obywatela tego prawa może nastąpić tylko w szczególnych wypadkach, mianowicie wtedy gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną.
Inicjatywa osoby zainteresowanej
Obywatel ma prawo podejmowania działań, służących wyjaśnieniu sytuacji faktycznej i prawnej. Działania takie są korzystne dla jego interesów, ponieważ sprzyjają uzyskaniu prawidłowego rozstrzygnięcia w możliwie krótkim terminie. Aktywnie uczestnicząc w postępowaniu, ma on możliwość wyjaśnienia okoliczności, które podlegają ocenie urzędnika w trakcie załatwiania sprawy. Powinien zatem – we własnym interesie – wykazywać inicjatywę, zwłaszcza w zakresie przedstawiania dowodów. Najbardziej pożądana z punktu widzenia obywatela jest sytuacja, gdy pomiędzy nim a urzędnikiem dochodzi do otwartej wymiany poglądów, zbliżonej do zwykłego dialogu. W sprawach skomplikowanych może to być jedyny sposób uniknięcia długotrwałych procedur odwoławczych.
Prawo żądania terminowego załatwienia sprawy
podstawa prawna: art. 12, 35 i 36 KPA
Sprawy powinny być załatwiane w urzędzie bez zbędnej zwłoki. Warunkiem niezwłocznego załatwienia sprawy jest przedstawienie przez zainteresowaną osobę odpowiednich dokumentów. Jeżeli konieczne jest wyjaśnianie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących sprawy, urząd powinien te okoliczności wyjaśnić oraz rozstrzygnąć sprawę w ciągu jednego miesiąca od dnia złożenia wniosku wraz z dokumentami. Jeżeli sprawa jest wyjątkowo skomplikowana, wówczas urząd ma dwa miesiące na jej rozpatrzenie. Jeżeli strona odwołuje się od decyzji lub postanowienia do organu wyższego stopnia, wówczas ta instancja powinna rozstrzygnąć sprawę w ciągu jednego miesiąca. Niekiedy terminy, o których mowa powyżej, mogą zostać przekroczone. Urząd powinien o spodziewanym przekroczeniu terminu powiadomić zainteresowanego, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy.
Prawo do odwołania
podstawa prawna: art. 127 i nast. KPA
Obywatel ma prawo odwoływania się od decyzji wydanej przez urząd w pierwszej instancji. Urząd umieszcza na decyzji pouczenie o możliwościach odwołania się, w którym określa, do jakiej instancji można się odwołać oraz w jakim terminie można wnieść odwołanie. Odwołanie wnosi się do organu wyższej instancji w ciągu 14 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji, za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Treść odwołania nie musi spełniać szczególnych wymogów. Wystarczy, jeżeli wynika z niej, że obywatel jest niezadowolony z rozstrzygnięcia. Ponieważ jednak przytoczenie istotnych argumentów faktycznych i prawnych może mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy przez organ wyższej instancji, w niektórych, bardziej skomplikowanych sytuacjach warto skorzystać z pomocy radcy prawnego, adwokata lub doradcy z organizacji społecznej zajmującej się pomocą obywatelom. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie decyzji. Nie dotyczy to jednak tych decyzji, z których treści wynika, że mają być wykonane natychmiast lub ich natychmiastowe wykonanie następuje z mocy ustawy. Przepisy szczególne mogą określać inne warunki i tryb wniesienia odwołania.